مولتی متر چیست؟

مولتی‌متر (به انگلیسی: Multimeter) دستگاهی برای اندازه‌گیری چندین کمیت الکتریکی از قبیل ولتاژ، جریان، مقاومت الکتریکی، ظرفیت خازنی و … است، که می‌توان با آن سلامت یا مشخصات قطعات الکتریکی یا الکترونیکی را نیز ارزیابی کرد.
به مولتی متر، آوومتر ( AVOmeter ) نیز می گویند که AVO از حروف اول کلمات Volt و Amper و Ohm گرفته شده است چرا که آوومترها ( مولتی مترها ) این سه کمیت را می توانند اندازه بگیرند.

مولتی‌متر از اساسی‌ترین ابزار مهندسان و تعمیرکاران برق و الکترونیک است که حتماً در هر کارگاه، تعمیرگاه و یا آزمایشگاه برق یافت می شود. مولتی‌متر، دو نوع آنالوگ (عقربه ای) و دیجیتال (رقمی) دارد، اگرچه استفاده از نوع آنالوگ آن، دیگر منسوخ شده‌است.

انواع مولتی متر

مولتی متر آنالوگ: در ظاهر مولتی متر آنالوگ یا عقربه ای معمولاً از یک صفحه با تعدادی خطوط مدرج ، یک عقربه که می تواند روی خطوط مدرج حرکت کند ، یک سلکتور ، تعدادی ترمینال ، یک پتانسیومتر تنظیم صفر و دو سیم رابط تشکیل می شود. 

مولتی متر دیجیتال: مولتی متر دیجیتال کمیت های اندازه گیری شده را به صورت رقم و یا ارقامی بر روی صفحه نمایش نشان می دهد و معمولاً واحد کمیت اندازه گیری شده را نیز به طریق مناسبی نمایش می دهد.

مولتی متر رومیزی : این نوع مولتی متر هم از نوع دیجیتال بوده و دارای دقت بیشتری می باشد و بیشتر در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد.

مولتی متر انبری : نوع دیگری مولتی متر دیجیتالی نیز وجود دارد که در آن علاوه بر امکانات بیان شده ، چنگک نیز وجود دارد . توسط این چنگک می‌توان بدون نیاز به سری کردن مولتی متر با المان مورد نظر در مدار ، جریان گذرنده از آن المان را اندازه گرفت .

اگر سیم حامل جریان متصل به المان مورد نظر را بین چنگک های این مولتی متر قرار دهیم ، مولتی متر مقدار جریان گذرنده از سیم و در نتیجه مقدار جریان گذرنده از المان مورد نظر را نمایش می‌دهد . بنابراین توسط این مولتی متر به راحتی و خیلی سریع می‌توان مقدار جریان را اندازه گرفت . در شکل زیر تصویری از یک مولتی متر دیجیتالی انبری نمایش داده شده است.

 

قسمت های اصلی یک مولتی متر عبارتند از :

• ترمینال ها (پروب ها) و دکمه های تنظیم کننده
• کلید انتخاب یا سلکتور
• صفحه دیجیتال

در مولتی‌متر کمیت‌ الکتریکی مورد نظر برای اندازه‌گیری و نیز حدود آن را می‌توان بوسیله یک سلکتور قابل چرخش انتخاب کرد. کمیت‌های الکتریکی مورد اندازه گیری در مولتی متر با V برای اختلاف پتانسیل، A برای شدت جریان، Ω برای مقاومت الکتریکی، AC برای جریان متناوب و DC برای جریان مستقیم نشان داده شده است.

طرز استفاده و کار با مولتی متر ها :

مولتی متر دستگاهی حاوی چندین اندازه گیر الکتریکی است که می تواند مولفه هایی نظیر ولتاژ و جریان و مقاومت را اندازه گیری کند ، برای کار با مولتی متر ها کافیست کلید متحرک روی دستگاه را طبق خواسته خود بچرخانیم ، بر روی کلید چرخان یک فلش کوچک وجود دارد که حالت مولتی متر را نشان می دهد ، این فلش مقابل هر عبارت باشد مولتی متر در آن حالت قرار دارد .

برای مثال

برای اندازه گیری ولتاژ DC
کلید را روی حالت Vdc قرار می دهیم و سیمها را به دو سر نقطه مورد نظر متصل می کنیم
برای اندازه گیری جریان الکتریکی
کلید را روی حالت A قرار می دهیم و سیم مولتی متر را به صورت سری در مدار قرار میدهیم
برای اندازه گیری مقاومت الکتریکی
کلید را روی حالت اهم قرار می دهیم و دو سیم مولتی متر را به مقاومت متصل می کنیم

در ادامه مطالب توضیحات کامل تری می دهیم پس در ادامه با ما همراه باشید.

نحوه اندازه گیری مقاومت با مولتی متر: (دیجیتال)

برای اندازه گیری مقاومت همانند اندازه گیری ولتاژ عمل کرده با این تفاوت که مقاومت تحت تست را از هر منبع تغذیه ای جدا کرده و سپس تست کنید.

نحوه اندازه گیری مقاومت با مولتی متر: (عقربه ای)

لازم به تذکر است روی دسته سلکتور نشانگری موجود است که تعیین کننده دامنه کاری در اندازگیری‌ های شما می‌باشد. این دستگاه نیز مانند هر سیستم دیگری دارای دو ترمینال آند و کاتد می‌باشد. برای استفاده صحیح از دستگاه بایستی سیم مشکی را به ترمینال منفی com و سیم قرمز را به ترمینال مثبت متصل کنید. حال دکمه power دستگاه را زده و هر نوع اندازگیری را می‌توانید شروع کنید.

R*10 به این معنی است که اگر عقربه هر عددی را نشان دهد آن عدد باید ضربدر ۱۰ شود تا مقدار اصلی مقاوت را بتوانیم بخوانیم.

به عنوان مثال اگر مقاومت ما ۱۰ کیلو اهم باشد عقربه روی یک کیلو اهم می‌ایستد و اگر یک کیلو را ضربدر ۱۰ کنیم مقدار اصلی مقاومت که همان ۱۰ کیلو اهم است به دست می‌آید. در این ردیف Range یا مبنا نیز بیشتر از ۵۰ کیلو اهم را نمی‌توان خواند. پس اگر مقاومت ما از این مقدار بیشتر باشد باید سلکتور را روی R*100 قرار دهیم و همانطور مانند قبل هر چه عقربه نشان داد باید این دفعه ضربدر ۱۰۰ کنیم.

دقت شود هر بار که کلید را روی R*1 یا R*10 یا …قرار می دهیم باید تنظیم صفر مجددا صورت گیرد.

اندازه گیری ولتاژ DC: (دیجیتال)

جهت اندازه گیری ولتاژ، مولتیمتر را بصورت موازی(شکل زیر) در مدار قرار داده و سلکتور مولتیمتر را برروی V قرار دهید( AC یا DC). سپس مقدار اندازه گیری شده را مشاهده خواهید کرد :

اندازه گیری ولتاژ DC: (عقربه ای)

ابتدا از ولتاژ مستقیم DC.V شروع می‌کنیم. همانطور که میبینید این قسمت دارای شش مبنای اندازگیری است که از ۰٫۲۵ ولت تا ۱۰۰۰ ولت مستقیم را می‌تواند اندازه بگیرد. طرز کار این قسمت نیز تقریبا مانند اهم است یعنی اگر سلکتور را روی ۱۰ ولت قرار دهیم دستگاه ما حداکثر تا ۱۰ ولت را می‌تواند نشان دهد. .برق DC دارای قطب + و – است و باید فیش سیاه را به منفی و فیش قرمز را به مثبت بزنیم در غیر اینصورت عقربه در جهت مخالف حرکت می کند.

این طبقه بندی اعداد را روی صفحه قسمتی که سه طبقه عدد قرار دارد می‌توانید ببینید. سمت چپ مدار نیز با DC.V و میلی آمپر مشخص شده. حال اگر شما خواسته باشید که یک باتری و یا منبع تغذیه جریان مستقیم را آزمایش کنید باید سیم مثبت دستگاه را به مثبت منبع تغذیه و سیم منفی دستگاه را به منفی منبع تغذیه وصل نمایید. اگر چنانچه باتری شما به عنوان مثال شش ولت است باید سلکتور را روی عدد ۱۰ قرار دهید. در این صورت عقربه عدد ۶ را نشان می‌دهد ولی اگر باتری شما از ۱۰ ولت بیشتر و از ۵۰ ولت کمتر بود باید سلکتور را روی عدد ۵۰ قرار داد و چنانچه بیشتر بود روی ۱۰۰۰ ولت.

اندازه گیری ولتاژ AC: (عقربه ای)

برای اندازه گیری ولتاژ AC(مانند برق شهر) کلید انتخاب کننده (سلکتور) را در قسمت AC-Vباید قرار داد.(برق ACقطب مثبت و منفی ندارد و فیش ها را از هر طرف بزنیم فرقی نمی کند.)

اگر کلید را روی درجه ۱۰ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانیم،اگر کلید را روی درجه ۵۰ قرار دهیم،مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتور را روی درجه ۲۵۰ قرار دهیم،مقدار ولتاژ را روی خط مدرج ۰ تا ۲۵۰ باید بخوانیم و اگر کلید سلکتوری را روی درجه ۵۰۰ قرار دهیم،چون خط مدرج ۵۰۰ وجود ندارد،مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۵۰ می خوانیم و آن را در ۱۰ ضرب می کنیم و اگر کلید را روی ۱ قرار دهیم مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۱۰ خوانده و بر ۱۰ تقسیم می کنیم.

اندازه گیری جریان :

برای اندازگیری جریان مستقیم نیز مانند ولتاژ عمل میکنیم. یعنی اگر سلکتور را روی عدد ۰٫۵ قرار دهیم دستگاه حداکثر تا ۰٫۵ میلی آمپر میتواند اندازه بگیرد و اگر روی ۱۰ باشد حداکثر ۱۰ میلی آمپر و چنانچه روی ۲۵۰ باشد تا ۲۵۰ میلی آمپر. منتها دقت شود که آمپر متر همیشه به صورت سری در مدار بسته می شود.

 

طریقه میزان کردن عقربه در مولتی متر عقربه ای (calibration)

به این ترتیب است که اگر سلکتور را روی RX قرار دادیم باید دو سیم اهم متر را به هم وصل کنیم. در این صورت عقربه منحرف می‌شود و باید روی عدد صفر بایستد. چون مقاوتی بین دو سیم اهم متر وجود ندارد. ولی اگر اینطور نشد باید عقربه را با ولومی‌که سمت راست اهم متر با علامت اهم نشان داده شده میزان کنیم تا روی عدد صفر بی حرکت بماند و بعد مقاومت مورد نظر را آزمایش می‌کنیم.

اطمینان از اتصال و عدم اتصال کوتاه در مدار

قابلیت دیگر در مولتی متر Beeper است این قابلیت به ما این امکان را میدهد که به اتصال به نقاط مختلف مدار و یا سیم از اتصال و یا عدم اتصال به یکدیگر اطلاع یابیم،برای مثال یک سیم در طول مسیر که در هر طرف دو رشته دارد ابتدا دو رسته سیم را بدون اتصال در هر دو طرف تست میکنم در صورتی که مولتی متر صدا پخش نکند این دو سیم در طول مسیر بهم اتصال نکرده اند و در صورت پخش صدا سیم معیوب شده و در قسمتی بیکدیگر بخورد کرده اند، در مواقعی که میخواهیم از ارتباط صحیح آگاه شویم یکطرف سیم را به هم ارتباط میدهیم در این صورت در طرف دیگر با اصال به دو سیم باید صدا از مولتی متر پخش شود ، این تست برای اطمینان از سیم و معبوب نبودن در انواع سیم برق و دیتا و یا سیم دوربین ،آنتن استفاده میگردد.

تست دیود

برای اینکار تنها لازم است که سلکتورِ مولتی متر را برروی قسمتِ تستِ دیود قرار دادیم،سپس دو سرسیمِ مولتی متر را در دو طرف دیود مورد نظر قرار می‌دهیم و اگر از مولتی متر صدایی شنیده نشد،دیود ما سالم است.(به اصطلاح دیود نباید اتصال کوتاه شده باشد.)

هنگام کار با مولتی متر توجه به نکات زیر ضروری است:

• برای اندازه گیری شدت جریان باید دستگاه را به طور سری در مدار قرار داد.
• برای اندازه گیری اختلاف پتانسیل باید دستگاه را به طور موازی بین دو نقطه از مدار قرار داد.
• هنگام اندازه گیری مقاومت لازم است جریان برق را قطع کنیم. در غیر این صورت به دستگاه آسیب می‌ رسد.
• پیچ تنظیم صفر دستگاه(عقربه ای) را نباید دستکاری کرد، زیرا این بخش از دستگاه خیلی حساس است و ممکن است فنر مربوط به آن قطع و دستگاه خراب شود.
• سعی کنید همیشه در اندازه گیری ها مقاومت، جریان و ولتاژی که مقدارش را نمیدانید از بزرگترین رنج مربوطه شروع به اندازه گیری کنید. (مولتی متر عقربه ای ) این عمل علاوه بر اینکه باعث اندازه گیری دقیق تر میشود در بحث حفاظت دستگاه اهمیت ویژه ای دارد. به عنوان مثال اگر در اندازه گیری جریان، جریانی که اندازه گیری میکنید از رنج انتخابی بیشتر باشد آمپر متر از کار می افتد.
• حتی الامکان کلید سلکتور را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌چرخانیم، به علاوه چرخاندن سریع کلید سلکتور برای دستگاه خالی از ضرر نیست.
• در صورت منفی نشان دادن جریان یا ولتاژ، بدان معنی است که پراب ها را برعکس در مدار گذاشته اید.
• در صورتی که جریان در حد آمپر باشد(ماکزیمم 10A) باید حتما پراب به سوکت 10A متصل شود در غیر این صورت ممکن است باعث سوختن فیوز مولتیمتر شود. البته این فیوز به راحتی قابل تعویض است.
• در صورتی که قصد اندازه گیری جریان AC را داشته باشید، سلکتور مولتیمتر را بروی گزینه ای کنار علامت آمپر، “مد~ ” دارد بگذارید.
• در مدل های اتو رنج و مولتی متر های جدید ، سلکتور آمپر AC و DC یکی میباشد و با یک نماد خاص مشخص میشود.
• کلید دو حالته در بعضی اهم مترها (+ -) برای این است که اگر در موقع ولتاژگیری عقربه در جهت مخالف حرکت شود به جای تعویض فیش ها کلید را در حالت دیگر قرار داده ولتاژ را بخوانیم.