مولتی‌متر از جمله، وسایل ضروری است که مهندس‌ها و تکنسین‌ها از آن برای بررسی سلامت و عملکرد صحیح قطعات الکترونیک استفاده می‌کنند. این وسیله‌ی کاربردی، در اندازه‌گیری ولتاژ‌ها، جریان، مقاومت و سایر کمیت‌های الکترونیکی استفاده می‌شود. در این مطلب، قصد داریم درباره‌ی ان بیشتر صحبت کنیم و به معرفی انواع مولتی‌متر و نحوه‌ی کار آن و نکات مهم پیش از استفاده اشاره کنیم.
مولتی‌متر چیست؟
مولتی‌متر (Multimeter) یک دستگاه کاربردی برای اندازه‌گیری چندین کمیت الکتریکی از قبیل ولتاژ، جریان، مقاومت الکتریکی، ظرفیت خازنی و … است که با کمک آن، می‌توان سلامت یا مشخصات قطعات الکتریکی یا الکترونیکی را ارزیابی کرد.
به مولتی متر، آوومتر ( AVOmeter ) نیز می‌گویند که واژه‌ی (AVO) از حروف اول کلمات (Volt) ، (Amper) و (Ohm) گرفته شده‌است چرا که آوومترها ( مولتی‌مترها ) این سه کمیت را هم می‌توانند اندازه بگیرند. مولتی‌متر از اساسی‌ترین ابزار مهندسان و تعمیرکاران برق و الکترونیک است که حتماً در هر کارگاه، تعمیرگاه و یا آزمایشگاه برق یافت می‌شود. مولتی‌متر، 2 نوع آنالوگ (عقربه‌ای) و دیجیتال (رقمی) دارد، اگرچه استفاده از نوع آنالوگ آن، دیگر منسوخ شده‌است.
انواع مولتی‌متر
مولتی‌متر آنالوگ: در ظاهر مولتی‌متر آنالوگ یا عقربه‌ای معمولاً از یک صفحه با تعدادی خطوط مدرج، یک عقربه تشکیل شده‌است که می‌تواند روی خطوط مدرج حرکت کند.
مولتی‌متر دیجیتال: مولتی‌متر دیجیتال کمیت‌های اندازه گیری شده را به‌صورت رقم و یا ارقامی روی صفحه نمایش نشان می‌دهد و معمولاً واحد کمیت اندازه‌گیری شده را نیز به نمایش می‌گذارد.
مولتی‌متر رومیزی : این نوع مولتی‌متر هم از نوع دیجیتال بوده و دارای دقت بسیار خوبی است و بیشتر در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.
مولتی‌متر انبری : نوع دیگری مولتی‌متر دیجیتالی نیز وجود دارد که علاوه بر امکانات بیان شده، چنگک نیز دارد . این چنگک می‌تواند بدون نیاز به سری کردن مولتی‌متر با المان مورد نظر در مدار ، جریان گذرنده از آن را اندازه بگیرد.
اگر سیم حامل جریان متصل به المان مورد نظر را بین چنگک‌های این مولتی‌متر قرار دهیم ، مولتی‌متر مقدار جریان گذرنده از سیم و در نتیجه مقدار جریان گذرنده از المان مورد نظر را نمایش می‌دهد. در کل می‌توان گفت: توسط این مولتی‌متر به راحتی و خیلی سریع می‌توان مقدار جریان را اندازه گرفت .
برای خرید سیم و کابل می‌توانید با کارشناسان شرکت دانش بنیان سیمند کابل تماس حاصل فرمایید.
اجزای اصلی مولتی‌متر
- ترمینال‌ها (پروب‌ها) و دکمه‌های تنظیم کننده
- کلید انتخاب یا سلکتور
- صفحه دیجیتال
در مولتی‌متر کمیت الکتریکی مورد نظر برای اندازه‌گیری و نیز حدود آن را می‌توان بوسیله یک سلکتور قابل چرخش انتخاب کرد. کمیت‌های الکتریکی مورد اندازه‌گیری در مولتی‌متر با V برای اختلاف پتانسیل، A برای شدت جریان، Ω برای مقاومت الکتریکی، AC برای جریان متناوب و DC برای جریان مستقیم نشان داده می‌شود.
نحوه کار با مولتی‌متر
مولتی‌متر دستگاهی حاوی چندین اندازه‌گیر الکتریکی است که می‌تواند مولفه‌هایی نظیر ولتاژ و جریان و مقاومت را اندازه گیری کند، برای کار با مولتی‌مترها کافی‌است کلید متحرک روی دستگاه را طبق خواسته‌ی خود بچرخانیم، روی کلید چرخان یک فلش کوچک وجود دارد که حالت مولتی‌متر را نشان می‌دهد ، این فلش مقابل هر عبارت باشد، مولتی‌متر در آن حالت قرار دارد. به عنوان مثال:
اندازه‌گیری ولتاژ DC
کلید را روی حالت Vdc قرار می‌دهیم و سیم‌ها را به دو سر نقطه‌ی مورد نظر متصل می‌کنیم.
اندازه‌گیری جریان الکتریکی
کلید را روی حالت A قرار می‌دهیم و سیم مولتی‌متر را به صورت سری در مدار قرار می‌دهیم.
اندازه گیری مقاومت الکتریکی
کلید را روی حالت اهم قرار می‌دهیم و دو سیم مولتی‌متر را به مقاومت متصل می‌کنیم.
اندازه‌گیری مقاومت با مولتی‌متر دیجیتالی
برای اندازه‌گیری مقاومت همانند اندازه‌گیری ولتاژ عمل کرده با این تفاوت که مقاومت تحت تست را از هر منبع تغذیه‌ای جدا کرده و سپس امتحان کنید.
اندازه‌گیری مقاومت با مولتی‌متر عقربه‌ای
روی دسته‌ی سلکتور نشانگری وجود دارد که تعیین‌کننده‌ی دامنه‌ی کاری، در اندازه‌گیری‌‌های شماست. این دستگاه نیز مانند هر سیستم دیگری، 2 ترمینال آند و کاتد دارد. برای استفاده‌ی صحیح از آن، باید سیم مشکی را به ترمینال منفی و سیم قرمز را به ترمینال مثبت متصل کنید. حال دکمه power دستگاه را زده و اندازه‌گیری را شروع کنید. منظور از R*10، این است که عقربه هر عددی نشان داد، آن را در 10 ضرب کنید.
اندازه‌گیری ولتاژ DC با مولتی‌متر دیجیتالی
جهت اندازه‌گیری ولتاژ، مولتی‌متر را به‌صورت موازی(شکل زیر) در مدار قرار داده و سلکتور مولتی‌متر را روی V بگذارید (AC یا DC). سپس مقدار اندازه‌گیری شده را مشاهده خواهید کرد :
اندازه گیری ولتاژ DC با مولتی‌متر عقربه ای
ابتدا از ولتاژ مستقیم DC.V شروع می‌کنیم. همان‌طور که می‌بینید این قسمت، 6 مبنای اندازه‌گیری دارد که از 0.25 تا ۱۰۰۰ ولت را می‌تواند اندازه بگیرد. طرز کار این قسمت نیز تقریبا مانند اهم است یعنی اگر سلکتور را روی ۱۰ ولت قرار دهید دستگاه حداکثر تا ۱۰ ولت را می‌تواند نشان دهد.
برق DC 2 قطب مثبت و منفی دارد و باید فیش سیاه را به منفی و فیش قرمز را به مثبت بزنید. درغیر این‌صورت، عقربه در جهت مخالف حرکت می‌کند. این طبقه‌بندی اعداد را روی صفحه، قسمتی که 3 سری عدد دارد می‌توانید مشاهده کنید.
سمت چپ مدار با DC.V و میلی‌آمپر مشخص شده‌است. حال اگر شما خواسته باشید که یک باتری و یا منبع تغذیه جریان مستقیم را آزمایش کنید، باید سیم مثبت دستگاه را به مثبت منبع تغذیه و سیم منفی دستگاه را به منفی منبع تغذیه وصل کنید. اگر باتری شما به‌عنوان مثال 6 ولتی است، باید سلکتور را روی عدد ۱۰ قرار دهید. در این صورت عقربه عدد ۶ را نشان می‌دهد، ولی اگر باتری شما از ۱۰ ولت بیشتر و از ۵۰ ولت کمتر باشد، باید سلکتور را روی عدد ۵۰ ست کنید و چنانچه بیشتر از این مقدار بود، آن را روی ۱۰۰۰ ولت بگذارید.
اندازه‌گیری ولتاژ AC با مولتی‌متر عقربه‌ای
برای اندازه‌گیری ولتاژ AC(مانند برق شهر) سلکتور را در قسمت AC-قرار دهید. فیش‌ها را در این قسمت از هر طرف بزنید، فرقی نمی‌کند.
- سلکتور را روی درجه ۱۰ قرار دهید، مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۱۰ باید بخوانید؛
- سلکتور را روی درجه ۵۰ قرار دهید، مقدار ولتاژ را روی خط مدرج بین صفر تا ۵۰ باید بخوانید؛
- سلکتور را روی درجه ۲۵۰ قرار دهید، مقدار ولتاژ را روی خط مدرج ۰ تا ۲۵۰ باید بخوانید؛
- سلکتوری را روی درجه ۵۰۰ قرار دهید، مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۵۰ می خوانید و آن را در ۱۰ ضرب می‌کنید؛
- سلکتور را روی ۱ قرار دهید، مقدار ولتاژ را روی خط ۰ تا ۱۰ خوانده و بر ۱۰ تقسیم می‌کنید.
اندازه‌گیری جریان با مولتی‌متر
برای اندازه‌گیری جریان مستقیم نیز مانند ولتاژ عمل می‌کنید. یعنی اگر سلکتور را روی عدد ۰٫۵ قرار دهید، دستگاه حداکثر تا ۰٫۵ میلی‌آمپر می‌تواند اندازه بگیرد و اگر روی ۱۰ باشد، حداکثر ۱۰ میلی‌آمپر و چنانچه روی ۲۵۰ باشد تا ۲۵۰ میلی‌آمپر.
نکته: دقت شود که آمپرمتر همیشه به‌صورت سری در مدار بسته شده باشد.
روش تنظیم عقربه در مولتی‌مترهای عقربه‌ای (calibration)
سلکتور را روی RX بگذارید و 2 سیم اهم‌متر را به آن وصل کنید. عقربه ابتدا منحرف‌شده سپس، روی عدد صفر می‌ایستد و آماده‌ی کار می‌شود اما؛ اگر این اتفاق نیفتد، عقربه را با ولومی‌که سمت راست اهم‌متر با علامت اهم نشان داده شده، تنظیم کنید تا روی عدد صفر بی‌حرکت بماند، سپس مقاومت مورد نظر را آزمایش کنید.
قابلیت Beeper در مولتی‌متر چیست؟
(Beeper)، قابلیتی است که به شما امکان بررسی اتصال یا عدم اتصال نقاط مختلف مدار یا سیم‌ها را می‌دهد. برای درک بهتر، به این مثال توجه کنید: اگر سیم در طول مسیر، 2 رشته داشته‌باشد، ابتدا هر دو را بررسی می‌کنیم. اگر مولتی‌متر صدا ندهد، یعنی در هیچ جایی، این دو رشته سیم به هم متصل نیستند. اما؛ اگر صدای بیپر پخش شد، یعنی در جایی این سیم‌ها آسیب دیده‌اند و به هم متصل شده‌اند. از این ویژگی مولتی‌متر برای بررسی انواع سیم‌های برق، دیتا، دوربین و آنتن‌ها استفاده می‌شود.
تست دیود
برای این‌کار تنها لازم است که سلکتور مولتی‌متر را روی قسمت تست دیود بگذارید، سپس دو سرسیم مولتی‌متر را در دو طرف دیود مورد نظر قرار دهید، اگر از مولتی‌متر صدایی شنیده نشد، دیود ما سالم است.(به اصطلاح دیود نباید اتصال کوتاه شده باشد.)
نکات ضروری که باید پیش از استفاده از مولتی‌متر بدانید!
- برای اندازه‌گیری شدت جریان، باید دستگاه را به طور سری در مدار قرار دهید.
- برای اندازه‌گیری اختلاف پتانسیل باید دستگاه را به‌طور موازی بین دو نقطه از مدار قرار داد.
- هنگام اندازه‌گیری مقاومت لازم است جریان برق را قطع کنید. در غیر این صورت به مولتی‌متر آسیب وارد می‌شود.
- پیچ تنظیم صفر مولتی‌متر عقربه‌ای را نباید دست‌کاری کنید، زیرا این بخش از دستگاه، خیلی حساس است و ممکن است فنر مربوط به آن قطع و دستگاه خراب شود.
-
برای اندازه‌گیری مقاومت، جریان و ولتاژ، همیشه بهتر است از بزرگ‌ترین رنج موجود در مولتی‌متر شروع کنید. این کار 2مزیت برای دستگاه دارد، در درجه اول، موجب اندازه‌گیری دقیق‌تر می‌شود و در گام دوم، از مولتی‌متر بهتر محافظت می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر در اندازه‌گیری جریان، میزان جریانی که می‌سنجید، بیشتر از رنج انتخابی باشد، آمپرمتر ممکن است، از کار بیفتد.
- تا آنجاکه مقدرو است، کلید سلکتور را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت بچرخانید، به‌علاوه چرخاندن سریع کلید سلکتور برای دستگاه خالی از ضرر نیست.
- در صورت منفی نشان‌دادن جریان یا ولتاژ، بدان معنی است که پراب‌ها را برعکس در مدار گذاشته‌اید.
- در صورتی‌که جریان در حد آمپر باشد(ماکزیمم 10A) باید حتما پراب به سوکت 10A متصل شود، در غیر این صورت ممکن است باعث سوختن فیوز مولتی‌متر شود. البته این فیوز به راحتی قابل تعویض است.
- اگر قصد اندازه‌گیری جریان AC را دارید، سلکتور مولتی‌متر را روی گزینه‌ای کنار علامت آمپر، “مد~ ” بگذارید.
- در مدل‌های اتو رنج و مولتی‌مترهای جدید ، سلکتور آمپر AC و DC یکی است و با یک نماد خاص مشخص می‌شود.
و اما سخن آخر
همان‌طور که اشاره کردیم، مولتی‌متر یک دستگاه کارآمد و یک ابزار مهم اندازه‌گیری کمیت‌های الکترونیکی است که کاربردهای متعددی دارد و از آن در پروژه‌های مختلف برای اندازه‌گیری ولتاژ، جریان و مقاومت استفاده می‌شود.
این دستگاه 2 نوع مختلف آنالوگ و دیجیتال دارد که در این مطلب به شیوه‌ی استفاده از آن‌ها اشاره کردیم. اگر به‌دنبال کابل‌های باکیفیت و تجهیزات الکترونیکی مناسب پروژه‌هایتان هستید، پیشنهاد می‌کنیم، برای خرید و مشاوره پیش از آن، به سایت سیمند کابل مراجعه کنید.
