همکاری در بخش مبادلات الکتریکی

همکاری در بخش مبادلات الکتریکی

مقدمه:

همکاری در زمینه های مختلف بین کشورهای در حال توسعه می تواند بسیاری از نگرانیهای مشترک آنان را برطرف سازد. مسائل و مشکلات پیش بینی نشده- وجود مشترکات فراوان در بحث توسعه اقتصادی- لزوم ایجاد نوعی همگرای و همدلی و استفاده از امکانات و توانمندیهای یکدیگر در بخش های مختلف اقتصادی، صنعتی و تکنولوژی در کنار تلاش این کشورها در زمینه رفع نیازمندیهای متقابل می تواند زمینه رفع این نیازمندیهای مشترک و هم پوش در بخشهای مختلف را فراهم آورد.

در دو بخش گذشته ما به زمینه های ممکن گسترش همکاری اقتصادی بین ایران و حمل و نقل ریلی و جاده ای پرداختیم. در این بخش نیز همکاری در زمینه انرژی الکتریکی امکان مبادله در این حوزه را مورد بررسی قرار می دهیم.

می توان ادعا نمود که بخش سوخت و انرژی در توسعه کشورها و بهبود سطح زندگی مردم نقش حساسی داشته و ارکان اصلی توسعه اقتصادی کشورها محسوب می شود در این میان انرژی برق نیز در هر کشوری به عنوان زیر بنای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به حساب می آید، به طوری که رشد انرژی الکتریکی به عنوان شاخصی جهت اندازه گیری رشد(GDP) تولید ناخالص داخلی ارزیابی می گردد(امراللهی، 1383).

در این راستا کشورهای آسیای مرکزی دارای ذخایر مناسبی از نظر انرژی(اعم از گاز، نفت و انرژی الکتریکی) هستند. افزایش روز افزون مصرف انرژی بحق در ایران و شرایط متفاوت جغرافیایی و آب و هوایی ایران و کشورهای منطقه آسیای مرکزی می تواند زمینه بسیار مناسبی را از لحاظ مکمل بودن شبکه های تولید و انتقال انرژی الکتریکی در شرایط مختلف فراهم آورد.

در این بخش کشورهای دارای شرایط مناسب تولید و توزیع برق در آسیای مرکزی را که شامل تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان می شود را مورد بررسی قرار می دهیم. سپس در ادامه با توجه به شرایط منطقه ای به ایران و افغانستان نیز به عنوان دو کشور دارای قابلیت ترانزیت انرژی الکتریکی اشاره خواهد شد و در نهایت به بررسی مزایای اتصال شبکه های تولید و توزیع برق بین ایران و کشورهای مذکور می پردازیم.

 

ابتدا ضروری است به صورت مجزا وضعیت تولید، مصرف و صدور انرژی الکتریکی در کشورهای آسیای مرکزی پرداخته شود.

الف: قرقیزستان

قسمت اصلی منابع آبی آسیای مرکزی با پتانسیل هیدر و انرژی در قرقیزستان و تاجیکستان وجود دارد. قرقیزستان دومین کشور پرآب منطقه بعد از تاجیکستان است. این کشور قرارادهایی را برای ساخت نیروگاههای جدید و صدور برق به امضاء رسانده است(صفری،1383).

قرقیزستان دارای رودخانه های متعددی است که با استفاده از آنها می توان 150 نیروگاه مگاوات برق تولید نمود. در حال حاضر 6 پست هیدروالکتریک در این کشور کار می کند و ظرفیت تولید آنها 360 مگاوات است. این کشور برای راه اندازی چند نیروگاه دیگر در حال مذاکره قزاقستان است. باید گفت که با وجود روخانه هایی که منابع عظیم تولید انرژی محسوب می شوند پتانسیل بسیار بالایی در زمینه تولید برق در این کشور وجود دارد(آپیشف، 1383).

میزان برق تولیدی این کشور هم اکنون 2/12 میلیارد کیلووات ساعت است که بخشی از آن با توجه به نیاز دو کشور قزاقستان و ازبکستان به این دو کشور صادر می شود.(ویژگیهای اقتصادی قرقیزستان). همچنین بدلیل شرایط سخت جغرافیایی تاجیکستان سیستم انرژی جنوب و شمال این کشور به صورت مجزا پایه ریزی شده است.

با هدف تامین برق قسمت شمالی تاجیکستان خط انتقال برق«کانی باد- باتکند» احداث شد که با استفاده از آن سالانه 855 میلیون کیلو وات ساعت برق قرقیزستان به تاجیکستان صادر می شود(رسول اف، 1383). با توجه به شرایط خاص ژئوپلتیکی و منطقه ای قرقیزستان در انرژی برق منطقه آسیای مرکزی، می توان گفت امکان تشکیل یک بلوک انرژی در زمینه برق برای جبران کاستیهای منطقه ای این نوع از انرژی در کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد.

ب: ترکمنستان

ترکمنستان نیز از نظر تولید برق دارای وضعیت نسبتا مناسب و مطلوبی است. این کشور در سال 2003 به میزان 18/15 مگاوات ساعت برق تولید کرده است که از این مقدار 1/5 مگاوات ساعت را به کشورهای همسایه صادر نموده است. 99 درصد نیزوگاههای تولید برق این کشور با سوختنهای فسیلی کار می کنند.(ابوالوردی، 1385) کالای صادراتی ترکمنستان به ایران پس از گاز انرژی برق است(ایران، 1386). این کشور بر پایه قراردادی ده ساله سالانه 640 میلیون کیلووات ساعت برق به ارزش 12/8 میلیون دلار به ایران صادر می کند.

برق انتقالی ترکمنستان به ایران هم اکنون از طریق دو خط بالکان آباد علی آباد کتول و سرخس ترکمنستان- سرخس ایران انجام می گیرد. شبکه انتقال 430 کیلوولت مرو- مشهد با امکان انتقال 400 مگاوات برق نیز به عنوان سومین مسیر انتقال برق ترکمنستان به ایران هم اکنون در حال احداث است.

ایران همچنین برق صادراتی ترکمنستان به ترکیه را از طریق خطوط انتقال برق خود ترانزیت می کند و سالانه 600 میلیون کیلووات ساعت برق صادراتی ترکمنها را به ترکیه می رساند(همسایگانی با فرهنگ مشترک( امراللهی، 1383). این ترانزیت برق توسط دو خط هوایی kv400 و kv200 صورت می گیرد.(ابوالوردی، 1383).

اوج مصرف برق در ایران در فصل تابستان رخ می دهد و براساس توافقنامه های موجود بین ایران و ترکمنستان در این فصل ایران از ترکمنستان برق وارد می کند. در زمستان نیز که مصرف برق در ترکمنستان به اوج می رسد ایران به ترکمنستان برق صادر می کند چرا که ایران در زمستان نیاز کمتری به برق دارد.

در نخستین مرحله انتقال برق ترکمنستان به ایران شبکه برق بالکان آباد به گنبد در استان گلستان متصل شد و در مرحله بعد قرار است تا سال 1387 یک خط دیگر نیز برق مرو را به مشهد منتقل کند. بدین ترتیب ظرفیت انتقال برق ترکمنستان به ایران به 400 مگاوات خواهد رسید. ترکمنستان قرار است در طول ده سال حدود 500 میلیون دلار برق به ایران صادر کند(ایران، 1386).

به طور خلاصه وضعیت فعلی مبادله برق بین ایران و ترکمنستان به این شرح است:

واردات برق(در مقابل تحویل کالا یا وجه) و ترانزیت برق به ترکیه گنبد- بالکان آباد، 400 کیلوولت(فعلا 230 مگاوات با 230 کیلوولت برق دارد) سرخس- شاتلیق، 230 کیلوولت، 100 مگاوات.

مشهد- مای(مرو) 400 کیلوولت، 400 مگاوات(در دست احداث). لازم به ذکر است که در برخی موارد شبکه برق ترکمنستان به صورت سنکرون و نه جزیره ای به شبکه برق ایران متصل شده است(امراللهی، 1383).

در مجموع می توان گفت مواردی همچون ویژگیهای نسبتا مشترک اقتصادی، قرابت جغرافیایی و وضعیت نسبتا همگون ژئوپلتیک در کنار اشتراکات تاریخی و فرهنگی ایران و ترکمنستان، زمینه ها و بسترهای مناسب و مساعد گوناگونی از جمله بخش حمل و نقل نفت و گاز و برق جهت همکاری گسترده دو جانبه فراهم آمده است. گسترش همکاریهای اقتصادی ایران و ترکمنستان می تواند زمینه و الگوی مناسبی را برای همکاری با سایر کشورهای منطقه آسیای مرکزی پی ریزی کند و فراهم آورد.

 

تاجیکستان:

تاجکستان کشوری کوهستانی است، بطوریکه 93 درصد مساحت آنرا کوهستان تشکیل داده است. بالاترین نقطه آن قله سامانیان با ارتفاع 7495 متر از سطح دریا و پایین ترین آن L300 متر ارتفاع از سطح دریا در سیر دریا واقع شده است(جمهوری تاجیکستان).

آبهای این کشور 4/55 درصد از مجموع حجم کل آبهای منطقه آسیای مرکزی را شامل می شود(رسول اف، 1383). طبق برآوردهای به عمل آمده تاجیکستان از لحاظ وسعت(143100 کیلومتر مربع) هشتاد و پنجمین کشور دنیاست، در حالیکه از لحاظ ذخایر هیدرو انرژی با ظرفیت بالقوه تولید 527 میلیارد کیلووات ساعت پس از چین، روسیه، آمریکا، برزیل، زئیر، هندو کانادا در مقام هشتم قرار دارد(رسول اف، 1383).

در حال حاضر تاجیکستان هر ساله تنها 47/16 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می کند که دلیل اصلی عدم استفاده از کل ظرفیت بالقوه تولید برق این کشور، مشکلات اقتصادی و عدم امکان تامین منابع مالی مورد نیاز برای احداث نیروگاههای برق- آبی جدید است(جمهوری تاجیکستان). از 600 رود و رودخانه فصلی موجود در این کشور سالانه بیش از 50 کیلومتر مکعب آب حاصل می شود که 60 درصد از آنها مربوط به حوزه آمودریا و 34 درصد به حوزه سیر دریاست. در زمان حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی و در این کشور ایستگاههای کوچک و بزرگ برق- آبی کیلووات ساعت ایستگاه برق- آبی نورسک ساخته شد(رسول اف، 1383).

هزینه احداث این نیروگاه را ایران متقبل شده است(روابط دو جانبه ایران و تاجیکستان) به طور کلی این کشور ظرفیت تولید برق 5 درصد از کل انرژی الکتریکی جهان را داراست(رسول اف، 1383).

صادرات برق یکی از اقلام عمده صادراتی تاجیکستان است. این کشور در فصل بهار و تابستان مازاد تولید برق دارد که آن را به کشورهای همسایه به ویژه ازبکستان صادر می کند و در فصل پاییز و زمستان که از تولید برق نیروگاههای برقی- آبی این کشور به علت کاهش میزان آب و یخبندان برخی رودخانه ها کاسته می گردد، برق وارد می کند(جمهوری تاجیکستان)

پس از فروپاشی شوروی اقتصاد تاجیکستان و بخصوص بخش صادرات برق آن بدلایلی از جمله مشخص نبودن مالکیت خطوط برق، با مشکلاتی روبرو شد. مشکلات اقتصادی این کشور با وقوع جنگ داخلی تشدید شرط در اواخر دهه 1990 بود که تاجیکستان برنامه های اصلاح و بازسازی اقتصادی خود را آغاز نمود این کشور همچنین بدلیل مشکلات فنی ساخت برخی از نیروگاههای برق- آبی خود را متوقف نمود. اما با این وجود ساخت تعداد دیگری از آنها ادامه دارد. برخی از این نیروگاهها عبارتند از:

• نیروگاه برقی رانمون: قدرت تولید برق این نیروگاه 3600 مگاوات ساعت است که ساخت آن در سال 1978 آغاز و هنوز بخشهایی از آن تکمیل نشده است. حجم ظرفیت آبی آن 8/11 میلیارد متر مکعب است که می تواند نیازهای برق و آبیاری را تامین نماید. هزینه ساخت این نیروگاه 800 میلیون دلار است که حدود 125 میلیون دلار دیگر برای تکمیل آن مورد نیاز است(رسول اف، 1383).
• نیروگاه برقی شوراب: این نیروگاه دارای ظرفیت تولیدی 600 مگاوات است و کار احداث آن تکمیل شده است(رسول اف، 1383).
• نیروگاه برق سنگ توده 1: قدرت تولید برق این نیروگاه 670 مگاوات است. تا سال 2004 حدود 100 میلیون دلار در این نیروگاه هزینه شده است که 300 میلیون دلار دیگر نیز جهت تکمیل آن لازم است(رسول اف، 1383). قرارداد احداث و تکمیل این نیروگاه که قرار بود به ایران واگذار شود همراه با نیروگاه راکون با روسیه منعقد شده است.(maleki,2006).
• نیروگاه برق سنگتوده 2: قدرت تولید برق این نیروگاه 220 مگاوات است. قرارداد احداث آن با ایران منعقد شده است و ایران هزینه احداث آنرا نیز به ارزش 300 میلیون دلار متقبل شده است(maleki,2006). قرارداد احداث این نیروگاه در جریان سفر رئیس جمهور تاجیکستان به ایران در دی ماه 1384 به امضاء رسید. در این قرارداد مقرر شد در مرحله اول ایران 180 میلیون دلار برای احداث پروژه سنگتون 2 به صورت اعتبار 10 ساله در اختیار تاجیکستان قرار دهد.
• عملیات این احداث این پروژه در تاریخ 1/12/1384 و با حضور وزرای نیروی ایران و افغانستان و رئیس جمهورر تاجیکستان آغاز گردید. اهمیت انجام این پروژه برای تاجیکستان بسیار زیاد است به طوری که در صورت بهره برداری از آن این کشور خواهد توانست علاوه بر تامین برق خود هر ساله میزان زیادی برق به دیگر مشورها نیز صادر کند.
• بر همین اساس یک یادداشت تفاهم سه جانبه به منظور انتقال برق از مسیر افغانستان به ایران تنظیم و به امضا وزرای نیروی سه کشور رسید. این پروژه توسط شرکت سنگاپ و با نظارت و طراحی شرکت مهیاب قدس و به مدت 5 سال اجرا می شود. عملیات جاده سازی و دسترسی آسان به محل پروژه نیز به طول 14 کیلومتر توسط شرکت مهیاب قدس طراحی و توسط وزارت راه تاجیکستان اجرا شد(روابط اقتصادی و تجاری دو جانبه ایران و تاجیکستان).

از نیروگاههای مذکور تنها دو نیروگاه(راغون و سنگ توده 1) می توانند تولید برق تاجیکستان را تا دو برابر افزایش دهند. استفاده مناسب و موثر از این منابع به تاجیکستان امکان می دهد که نه تنها نیازهای خود را تامین کند بلکه میزان نیاز به انرژی برق کشورهای آسیای مرکزی و حتی خارج دور را تامین نماید(رسول اف، 1383).

• ایستگاه برق آبی نورسک: این ایستگاه ظرفیت تولید 7/2 میلیون کیلو وات ساعت را دارد(رسول اف، 1383). ایران هزینه احداث این نیروگاه را که در سال 2004، 500 میلیون دلار برآورد شده است به عهده گرفته است (maleki,2006).

تاجیکستان در تابستان با 5/2 میلیارد کیلووات ساعت مازاد تولید برق روبروست که آن را به کشورهای همسایه قزاقستان- قرقیزستان و ترکمنستان و ازبکستان می فروشد و در زمستان کمبود برق مصرفی خود را از این سه کشور و به قیمت جهانی وارد می کند. همچنین قرارداد احداث خط برق از طریق مرز ترکمنستان به شهر مشهد از شبکه برق تاجیکستان به امضا مقامات سه کشور رسیده است(رسول اف، 1383).

افغانستان:

افغانستان دارای ساختار اقتصادی توسعه نیافته و بالطبع فقدان دسترسی منظم و کافی به انرژی الکتریکی است. تنها 6 درصد از جمعیت این کشور به برق دسترسی دارند و حدود 270 مگاوات برق در شبکه تولید و توزیع برق این کشور وجود دارد که ناشی از شرایط بحرانی و خاص این کشور طی سالهای گذشته است.

این کشور وجود دارد که ناشی از شرایط بحرانی و خاص این کشور طی سالهای گذشته است. این کشور هم به گسترش شبکه توزیع و هم به افزایش تولید و عرضه برق نیاز دارد که در میان مدت و بلند مدت قابل حصور است. از این کشور باید مقدار زیادی انرژی الکتریکی وارد کند. شرایط جغرافیایی خاص افغانستان در منطقه می تواند در صورت فراهم شدن زیر ساختهای انتقال و توزیع برق این کشور را به مسیر مناسبی برای ترانزیت انرژی آسیای مرکزی به پاکستان و جنوب آسیا تبدیل کند(Chart ton2007).

همچنین این کشور موقعیت ترانزیتی و گذرگاهی بسیار مناسبی برای انتقال و ترانزیت انرژی الکتریکی کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان به ایران و پاکستان دارد. این موضوع در اجلاس سه جانبه وزرای نیروی ایران- افغانستان و تاجیکستان در دوشنبه پایتخت تاجیکستان در اسفندماه 84 با امضای یادداشت تفاهم مورد توافق سه جانبه قرار گرفت. مطالعات جهت امکان سنجی مسیر و نحوه اجرای پروژه در اجلاس کارشناسان سه کشور در مرداد ماه 1385 در تهران آغاز شده است(روابط دوجانبه اقتصادی دو تجاری ایران و تاجیکستان).

ایران:

به واسطه برخورداری از منابع سوختی ارزان، وجود نیروی انسانی متخصص و سرمایه گذاری نسبتا مناسب، نیاز مصرف روز افزون، تولید انرژی الکتریکی ایران از حداکثر نیاز 3500 مگاوات در سال 1357 به 29 هزار مگاوات در سال 1383 رسیده است به قدرت نصب شده این انرژی در سال 1383 به 34500 مگاوات رسیده است که از تمام کشورهای منطقه بالاتر است. (امراللهی 1383) جدول زیر صنعت تولید برق ایران را تا سال 2009 که آخرین سال برنامه چهارم توسعه است نمایش می دهد.

 

 

شرح	سال 1357	سال 1367	سال 1383	آخر برنامه چهارم سال 1388(2009)
جمعیت	32 میلیون نفر	48 میلیون نفر	67 میلیون نفر	72 میلیون نفر
نیاز مصرف برق	3486 مگاوات	7762 مگاوات	29000مگاوات	43800 مگاوات
توان نصب شده(تحت کنترل)	7024 مگاوات	13681 مگاوات	34500 مگاوات	68300 مگاوات
تولید برق(تحت کنترل)	4/17 میلیارد	8/43 میلیارد	2/161 میلیارد کیلوساعت	243 میلیارد کیلو ساعت
تعداد مشترکین	3399000 مشترک	8828000	18023000	22000000
طول خطوط انتقال(400 و 230 کیلووات)	4548 کیلومتر	12402کیلومتر	40000کیلومتر	63000 کیلومتر
طول خطوط فوق توزیع(132و63 کیلوولت)	9013 کیلومتر	21522کیلومتر	54500کیلومتر	97000کیلومتر
طول خطوط فشار متوسط و ضعیف(33)	68214کیلومتر	235038کیلومتر	557000کیلومتر	897000کیلومتر
20 و 10 کیلوولت
فیبر نوری روی خط برق	–	–	7100کیلومتر	17100کیلومتر

بنظر می رسد توجه بیش از حد بر منابع گاز و نفت در منطقه آسیای مرکزی باعث شده است که ظرفیتهای موجود منطقه در حوزه انرژیهای دیگر مانند انرژی الکتریکی و هیدروالکتریکی کمتر مورد توجه قرار گیرد. در حالی که وضعیت منطقه به صورتی است که امکان شکل گیری همکاریهای منطقه ای در تمامی زمینه های یاد شده وجود دارد(خرازی، 1383).

با توجه به آنچه در مورد پتانسیلهای موجود برای همکاری در بخش انرژی الکتریکی توضیح داده شد، و سرمایه گذاریهای هنگفتی که کشورهای منطقه در جهت ایجاد زیرساختهای لازم برای همکاری در این بخش انجام داده اند امکان وصل شدن شبکه خطوط انتقال برق در منطقه وجود دارد. در صورت وصل شبکه خطوط انتقال برق ایران به شبکه عمومی کشورهای مشترک المنافع و روسیه می توان به رونق بازار مبادلات برق در منطقه امیدوار بود(صفری، 1383).

با توجه به ظرفیت پتانسیل بالای انرژی در تاجیکستان، این کشور را می توان مرکز و هسته اصلی افزایش همکاری در مبادلات انرژی برق در منطقه قلمداد کرد. این کشور دارای ظرفیت برق آبی 114 هزار مگاوات است(صفری، 1383). همچنین می توان گفت که در صورت ایجاد آرامش نسبی در افغانستان و گسترش سرمایه گذاری در صنعت برق تاجیکستان، امکان ترانزیت و انتقال برق تولیدی تاجیکستان از طریق افغانستان به ایران و پاکستان و جنوب آسیا فراهم خواهد شد.

در صورت ایجاد شرایط مناسب منطقه ای و با توجه به رشد اقتصادی و صنعتی کشورمان و بالطبع افزایش مصرف برق تاجیکستان را به توجه به ظرفیت بالای تولید شریک تجاری مناسبی برای ایران قلمداد نمود.

لذا استفاده از ظرفیتها و پتانسیهای موجود در بخش انرژی الکتریکی می تواند به تقویت روابط دو و چند جانبه بین ایران و کشورهای منطقه منجر شود. ایران با کشورهای مذکور می تواند به چهار طریق در زمینه انرژی الکتریکی همکاری داشته باشد.

• صدور مستقیم انرژی الکتریکی به کشورهای همجوار مانند فروش برق به ترکیه و یا پروژه همکاری با دولت جدید عراق در زمینه انتقال برق به این کشور.
• واردات انرژی برق از کشورهایی که دارای مزیت نسبی در تولید برق هستند، مثل واردات از ترکمنستان و یا طرح خرید برق از تاجیکستان که دارای پتانسیلهای قابل توجه برق آبی هستند.
• مبادله برق بین ایران و کشورهای همسایه به طوری که انرژی الکتریکی صادر و دریافت شده در نهایت متعادل باشد. مانند صادرات برق ایران به ارمنستان. در این نوع مبادله بجای برق می توان نوع یا انواع خاصی از کالاها را تحویل گرفت.
• استفاده از ظرفیت شبکه برق ایران جهت ترانزیت برق از یک کشور به کشور دیگر(امراللهی، 1383). به عنوان مثال ترانزیت برق ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران.

ایران از نظر طبیعی و سیاسی و موقعیت جغرافیایی دارای شرایط ویژه ای است. با فروپاشی شوروی، ایران با هفت کشور آسیای مرکزی و قفقاز مرز مشترک دارد. این کشورها در طول سال بعضا دارای انرژی مازاد بوده و یا کمتر انرژی دارند.

در کنار این موضوع باید دو کشور جنگ زده افغانستان و عراق را نیز در نظر گرفت. لذا ایران به عنوان کشوری نسبتا پهناور و برخوردار از شرایط بالنسبه مناسب، زیر ساختهای صنعتی و در حال توسعه با کشورهای مذکور در صادرات و واردات و ترانزیت انرژی الکتریکی همکاری گسترده و مناسبی را داشته باشد(امراللهی،1383). البته در این میان موانعی نیز بر سر راه تجارت و مبادلات انرژی بین ایران و این کشورها وجود دارد.

از جمله مهمترین این موانع می توان به حل نشدن برخی مسائل کلیدی بین کشورهای منطقه(مثلا اختلافات بین کشورهای ازبکستان و تاجیکستان و یا قرقیزستان و ازبکستان بر سر مسائل مرزی- هزینه بالای ترانزیت کالا در سطح منطقه بدلیل اعمال تعرفه های بالا از سوی کشورهای منطقه) وجود و تداوم مسائل امنیتی خاص افغانستان و وجود برخی مسائل در روابط بین المللی ایران و ترکمنستان اشاره کرد(Charlton,2007).

همچنین در سطح داخلی کشورها نیز باید به سیاست های ملی انرژی هر کشور، ترتیبات قانونی و سازمانی- محیط سرمایه گذاری و تجاری غیرمشابه و اغلب بدون توجه کافی از طرف دولتها نام برد(Charlton,2007) اما باید گفت که وجود این مشکلات نمی تواند باعث چشم پوشی از مزایای همکاری منطقه ای بین کشورهای مذکور و چرا که همکاریهای منطقه ای در تولید و مصرف انواع مختلف انرژی و تلاش برای استفاده بهینه از منابع هیدروکربنی منطقه یکی از راهکارهای حائز اهمیت در برنامه های توسعه منطقه به شمار می رود(خرازی، 1383).

شرایط جغرافیایی و منطقه ای مناسب ایران در منطقه مهم و حساس آسیای جنوب غربی و همسایگی با دو کشور افغانستان و عراق که فاقد زیرساختهای مناسب برای تولید برق هستند، موقعیت منحصر بفردی را برای ترانزیت و صادرات انرژی الکتریکی از ایران به این دو کشور و همچنین ترکیه و منطقه قفقاز فراهم آورده است.

باید به این شرایط وجود بازار مصرف انرژی بیش از یک میلیارد نفری جنوب آسیا را با توجه به متصل بودن شبکه برق ایران و پاکستان و صادرات برق ایران به پاکستان و فراهم شدن امکان صادرات به هند را نیز افزود. علاوه بر احساس نیاز کشورهای تولید کننده و مصرف کننده انرژی به دسترسی به بازارهای یکدیگر، باید گفت که ایران برای افزایش قدرت اقتصادی خود در منطقه و همچنین در جهت مقابله با فشارهای غرب، نیازمند گسترش مناسبات خود با همسایگان به ویژه در بخشهای اقتصادی و تجاری است.

سعی در توسعه روابط با عراق و افغانستان در شرق و غرب کشور، تلاش در جهت افزایش همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و همچنین قفقاز و ترکیه در شمال و شمال غرب و انجام اقدامات ایجاد کننده جو تفاهم و دوستی با کشورهای جنوب خلیج فارس، می تواند استراتژی اعتماد سازی و موازنه بخشی ایران را در توسعه همکاری با همسایگان و همچنین در سطح بین المللی تقویت کند. همکاری در زمینه مبادلات انرژی الکتریکی را می بایست در راستای همین استراتژی ارزیابی کرد.

به طور کلی مزایای برقراری اتصال شبکه برق ایران با کشورهای هم جوار را به شرح ذیل می توان عنوان نمود.

• اتصال شبکه های برق کشورهای منطقه به یکدیگر و استفاده از اختلاف مصرف کشورها در فصول مختلف سال و همچنین استفاده از اختلاف ساعت کشورها، موجب استفاده بهینه کشورها از ظرفیتهای موجود بدون نیاز به سرمایه گذاریهای جدید خواهد شد(خرازی، 1383).
• تبادل روزانه برق یکی از روشهای دیگر همکاری در این زمینه است. این موضوع بین کشورهایی که طول جغرافیایی آنها نسبت به هم چشمگیر باشد و اختلاف افق دارند، قابل انجام است. به عنوان مثال اوج صادرات برق ایران به پاکستان با اوج شبکه سراسری ایران حدود 50 دقیقه اختلاف زمانی دارد.
• ارتباط الکتریکی کشورهای مذکور با توجه به تابع بودن قیمت تولید برق از شرایط زمانی و مکانی موجب می شود از این شرایط در وضعیت بهینه استفاده شود. مثلا کاهش مصرف برق در بهار در یک کشور با توجه به افزایش مصرف کشور دیگر در همین فصل می تواند از هدر دادن سر ریز سدها و اتلاف انرژی آب جلوگیری کند.
• افزایش قابلیت اطمینان و پایداری شبکه که طرفین تبادل می توانند از ذخیره شبکه یکدیگر استفاده کنند.
• کمک با تامین برق در مواقع ضروری و بحرانها
• افزایش بهره وری و بهبود بهره برداری از شبکه برق(امراللهی، 1383).
• امکان ترانزیت برق بین دو کشور با فاصله زیاد از هم با توجه به اتصال منطقه ای شبکه ها.

لازم به توضیح است که بر پایه قراردادهایی در سال 1999 بین جمهوریهای آسیای مرکزی این کشورها در خصوص کار همزمان و هوازی روی سیستم های انرژی آسیای مرکزی به توافق رسیدند.

همچنین با توجه به این شرایط و واردات برق چین، پاکستان، افغانستان، روسیه و قزاقستان(رسول اف، 1383) می توان گفت اتصال شبکه برق ایران به شبکه برق کشورهای آسیای مرکزی با توجه به تلاش های دو و چند جانبه این کشورها در جهت گسترش همکاریهای علمی و فنی و کمک های ایران به احداث پروژه های نیروگاهی این کشورها به خصوص دو کشور تاجیکستان و قزاقستان، می تواند جایگاه کشورهای تولید کننده و ترانزیت کننده برق را در سطح آسیا تحکیم و تقویت نماید.

با توجه به آنچه در بخش ترانزیت و سوآپ انرژی، حمل و نقل و ترانزیت و همچنین بخش اخیر یعنی مبادلات الکتریکی عنوان شد، می توان جمع بندی نمود که قرار گرفتن ایران بین دو زیر سیستم منطقه ای بسیار  مهم دریای خزر و آسیای مرکزی و خلیج فارس وضعیت ژئوپلتیکی، استراتژی و ژئواکونومیکی خاصی به این کشور بخشیده است.

این نقش در کنار اهمیت غیرقابل انکار ایران در زمینه های سیاسی به لحاظ حفظ صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی از لحاظ جغرافیایی نیز موقعیت و جایگاهی به ایران بخشیده است که در حمل و نقل و تبادل کالا اعم از ریلی و جاده ای و حتی هوایی و دریایی بین دو حوزه شمال و جنوب و شرق و غرب و همچنین انتقال انرژی و وجود پتانسیل همیشگی همکاری تاثیر گذار و تعیین کننده در سطح منطقه ای، نقش بی بدیل و غیرقابل هماوردی داشته باشد. شرایطی که تنها با انجام اقدامات مناسب و اتخاذ یک دیپلماسی هوشمندانه و برنامه ریزی شده مداوم قابل بهره برداری خواهد بود.